De glazenier

Het ambacht van de glazenier kan in kaart worden gebracht door zijn productieafval nauwkeurig te onderzoeken. Dit afval verzamelde hij vaak op één plek als een kuil of een kelder. De inhoud van een dergelijke depositie bevatte vensterglas en glazeniersafval. Het glazeniersafval bestaat uit het restproduct van het versnijden van grote glasplaten tot kleine kalibers die bevestigd in lood een raam vormden. Te Oldenzaal – Boterstraat werd het restafval van 3 typen glas aangetroffen: slingerglas, cilinderglas en Tellerscheiben.

• Bij slingerglas blaast de glasmaker eerst een kogelvormige bel. Aan de overzijde van de bel wordt een ijzeren staaf (pontil) bevestigd. De blaaspijp wordt losgebroken en er ontstaat een opening. Door het pontil te draaien ontstaat door middelpuntvliedende kracht een dunne, ronde, platte glasschijf.
• Bij cilinderglas blaast de glasmaker een cilinder, die al dan niet met een pontil bij elkaar wordt geknepen, over de lengte wordt doorgesneden, opengeklapt en op een tafel wordt platgestreken.
• Tellerscheiben betreffen kleine, dunne, ronde kalibers met scherpe, taps naar buiten toelopende randen. De Tellerscheiben dateren uit de 17de eeuw. Het is niet geheel duidelijk hoe ze geproduceerd werden. Waarschijnlijk werd hiervoor een houten mal met standaardafmetingen en een platte bodem gebruikt waarin het glas werd geblazen. Vervolgens werd de platte zijde van de bovenzijde gebroken.

Recycling in de 17de eeuw

Afvalkuilen van glazeniers kenmerken zich doordat ze veel vlakglas bevatten (vensterglas en productieafval), door de zeer uiteenlopende dateringen en afbeeldingen van het gebrandschilderde glas, het incomplete karakter van het glas en het bevatten van enkele typische vormen die gerelateerd kunnen worden aan de productie/brandschilderden van afzonderlijke kalibers. De grote hoeveelheid en variëteit in datering is te verklaren door nader in te gaan op het flexibele karakter van glas-in-loodramen. Kalibers kunnen namelijk gemakkelijk worden vervangen. De beslissing om ze te vervangen kan meerdere oorzaken hebben: het breken met oude allianties, het heersen van andere politieke of religieuze stromingen (als gevolg van bijvoorbeeld de Reformatie), trends, ouderdom en reparatie van kapotte ruiten.

Naast het verzamelen van lood, dat hergebruikt kon worden, is het aannemelijk dat het glas tevens werd verzameld om te worden gerecycled. Oud glas werd namelijk als grondstof voor het maken van nieuw glas gebruikt. Door de toevoeging van oud glas zou het smeltpunt worden
verlaagd van 1713 graden naar 1100 graden. Het is dan ook goed mogelijk dat de verzameling glas zoals aangetroffen in Oldenzaal was bedoeld voor de verkoop aan glasmakers.